Vermist in Heerlen. Vernietigd, verdwenen of verstopt?

In de Kalender-bijdrage van 31 december verleden jaar vroeg ik me af waar het laatste brok steenkool was gebleven dat op die dag in 1974 in de Oranje Nassau mijn I werd gedolven. Voor de foto was het grote stuk steenkool in een glazen vitrine gelegd. Het zou volgens het bijschrift aan het gemeentebestuur worden overhandigd (wanneer, door wie?) en daarna een plek krijgen in het gemeentemuseum. Ik heb het nooit ergens gezien en ken het alleen van de foto. Hopelijk is het stuk steenkool bewaard gebleven en zal het binnenkort in het Nederlands Mijn Museum te zien zijn. Weet u meer hierover, meld dit alstublieft via info@ouweleem.nl

Die brok is niet het enige stuk Heerlense geschiedenis dat wordt vermist. Tijdens mijn graafwerkzaamheden naar Heerlense ‘Ouwe Leem’ stuit ik regelmatig op dingen ‘die er niet meer zijn’. Dat wil zeggen, ik lees iets en denk dan: ‘Dat heb ik nooit gezien’ of ‘Waar is dat gebleven?’ En dan bedoel ik geen gebouwen, maar kleinere zaken zoals beelden of schilderijen.

In de hoop sommige dingen alsnog op te sporen of in ieder geval duidelijkheid te krijgen over hun lotgevallen zal ik er hier een paar noemen en hun verhaal vertellen. Weet u er meer over, deel uw kennis dan. Ook, of misschien wel juist, als het betreffende voorwerp door iemand is ‘geklauwd’, of netter geformuleerd ‘wederrechtelijk is ontvreemd’.

Hier komt mijn ‘Vermist in Heerlen’-elftal. In willekeurige volgorde:

1. Het hierboven genoemde laatste brok steenkool uit een Nederlandse mijn. Voor het verhaal ga naar: https://www.ouweleem.nl/news/de-laatste-mijn-sluit

Foto: Van dorp tot stad. Fotografische Herinneringen (Heerlen, z.j.) 126.

2. Het ezel-beeld dat de Winkbülle in 1958 cadeau kregen van de Heerlense burgerij. Dit beeld van beton en staal en enkele honderden kilo’s zwaar werd in opdracht van een Jubileumcomité gemaakt door Toon van Kerkhof.

Zaterdag 18 januari 1958 werd het onthuld op de Markt. Nog geen twee weken later was de ezel al ‘ontvoerd’. Net voor het begin van carnaval werd hij met veel bombarie teruggebracht. Omdat de ezel elk jaar opnieuw werd ‘gegijzeld’ besloten de Winkbülle hem een plek binnen te geven. In 1965 stond hij in de hal van de Stadsschouwburg. Daar is hij voor het laatst gezien. Het is niet te hopen dat de Winkbülle hem in de schouwburg hebben achter gelaten. De huidige directeur Bas Schoonderwoerd vertelde mij namelijk dat een van zijn voorgangers het gepresteerd heeft om het hele schouwburgarchief te laten vernietigen. Dat is natuurlijk het werk van een ezel, maar ik denk niet van die van de Winkbülle. Het is eerder te vrezen dat hij ook slachtoffer van de misplaatste dadendrang van deze cultuurbarbaar is geworden.

Foto: Van dorp tot stad. Fotografische Herinneringen (Heerlen, z.j.) 40.

3. Het kruisbeeld tegenover de hoofdingang van de Oranje-Nassau Mijn I. Dit kunstwerk werd gemaakt door de Heerlens kunstenaar Harrie Stump. Het werd op zondag 24 juni 1951 ingezegend door de pater rector van de rectoraatskerk aan de Sittarderweg. Ik heb er geen afbeelding van.

4.

De Engel van de Noord-Braband verzekering op het dak van het pand Nobelstraat/Coriovallumstraat. In april 2020 plaatste Rudi Jansen op zijn Facebookpagina Heerlen Totaal een foto van dit pand en de engel. Matt Lendfers meldde dat de pandeigenaar hem had verteld dat het beeld via een antiquair uit

Wijnandsrade in de Verenigde Staten terecht was gekomen. Er zijn twee antiekhandelaren in Wijnandsrade. Ouwe Leem gaat proberen te achterhalen wat er waar is van dit verhaal. Hopelijk kunnen we zo de ‘Heerlense’ engel opsporen en er achter komen of hij het goed maakt.

Foto: Rudi Jansen - HeerlenTotaal.nl

5. De prachtige, ingekleurde bestektekeningen van de ondergrondse toiletten in de noordwestelijke hoek van de Markt in Heerlen. Begin 1941 werd besloten daar openbare toiletten, twee schuilgreppels en een waterreservoir aan te leggen. Tijdens mijn onderzoek voor het boek 2000 jaar Heerlen. Van dorp tot stad (1998), heb ik die tekeningen zelf gezien. Foto’s maken was er toen nog niet bij en de vanwege hun grootte mochten ze niet onder het kopieerapparaat. Toen ik onlangs tijdens een lockdown-luwte, het betreffende dossier bij Rijckheyt opvroeg, ontbraken de tekeningen. ‘Op basis van de richtlijnen van de archiefwet vernietigd’, werd mij verteld. Ik geloof er nog steeds niets van. Die tekeningen waren daar veel te mooi voor. Waarschijnlijk hangen ze ergens ingelijst in een kamer of op een toilet.

(Bron: De Limburger, 21 februari 1941)

6. De maquette van de promenade/modern Heerlen zoals die in het Limburgs Dagblad van 21 september 1961 te zien was. Wat gebeurt er met maquettes als een project af is? Ze allemaal bewaren vraagt veel ruimte. Bovendien zijn ze erg kwetsbaar. Maar ja, er is veel tijd in gestoken en dit was toch wel een heel epische voorstelling van het nieuwe Heerlen. Je verwacht toch dat er toen iemand was die zich realiseerde dat dit bewaard moest blijven. Is de maquette naar het gemeentelijk museum gegaan? Ik heb er in de jaren zestig/begin zeventig alleen de maquette van het Landsfort gezien. Weinig indrukwekkend. Dit zou andere koek geweest zijn. Is ze er nog?

Foto: Limburgs Dagblad, 21 september 1961

7. Een exemplaar van de Witzige Winkbuul, volgens een krantenbericht in Het Limburgs Dagblad van 29 december 1969 is dit een in 1898 in Heerlen uitgegeven carnavalskrant. Helaas ook hiervan geen afbeelding.

8. De grote stadssleutel die de Stedemaagd tussen 1954 en 1965 ieder jaar vlak voor carnaval aan de prins van de Winkbülle overhandigde, als teken van de symbolische overdracht van de macht tijdens de carnavalsdagen. Vrijwel elk jaar stond er een foto van deze gebeurtenis in de krant, maar steeds weer lukte het de fotograaf van dienst om de sleutel nauwelijks in beeld te krijgen. Daarom hier een afbeelding van Opper-Winkbüll Wiel Knipa met de sleutel. De sleutel was rond carnaval te bewonderen in de etalage van boekhandel Winants. Eigenlijk zou burgemeester Wever hem moeten hebben, of in ieder geval weten waar hij zich bevindt. Hopelijk kan hij mij geruststellen.