Vandaag vieren we mijn moeders 84e verjaardag. Helaas zonder haar. Ze is ruim twee jaar geleden overleden. Mijn moeder was een eenvoudige vrouw. Als jong meisje maakte ze lampen bij ‘de Philips’. Na jaren van verkering trouwde ze op haar 22e met mijn vader, werd moeder en zorgde voor het huishouden. Ze verhuisde in haar leven 5 keer, maar woonde steeds binnen dezelfde vierkante kilometer. Met mijn vader was ze actief in het verenigingsleven van de buurt. Ze was erg goed met naald en draad, ingewikkelde breipatronen hadden voor haar geen geheimen, ze had een levendige fantasie, was erg lief en geen prater. Dat hoefde ook niet. Dat deed mijn vader wel. Kortom, mijn moeder was geen geëmancipeerde vrouw en was vrij onzichtbaar. Maar ze had wel degelijk een stem, en zeker een eigen wil. En wat belangrijker was: ze gebruikte die ook. Ik vermoed dat ze bij verkiezingen aanvankelijk mijn vader volgde. Later vroeg ze of er bij ‘hun partij’ ‘och ee vromusj op de liest sjtong’, dan zou ze daarop stemmen. Na het overlijden van mijn vader volgde ze haar eigen koers. Ze heeft nooit een verkiezing overgeslagen. Haar stem telde.
Het is dit jaar precies 100 jaar geleden dat vrouwen voor het eerst naar de stembus gingen. Op 5 juli 1922 koos Nederland voor het eerst in zijn geschiedenis een echte volksvertegenwoordiging, een parlement gebaseerd op algemeen kiesrecht. Door de combinatie van mijn moeders verjaardag, Internationale Vrouwendag, het project ParkstadVrouwen Kalender 2023 en de gemeenteraadsverkiezingen deze maand vroeg ik me af: Hoe was het in het verleden met de zichtbaarheid van vrouwen in de Heerlense gemeentepolitiek?
De eerste twee vrouwen in de Heerlense gemeenteraad. Links Maria Sara Geijs-Rappange en rechts mejuffrouw Felicita Bex. Bron: Rijckheyt
Heerlen was er vroeg bij als het om vrouwen in de politiek ging. Voordat de vrouwen zelf mochten stemmen (actief kiesrecht), konden ze wel al gekozen worden (passief kiesrecht). In 1919 waren vrouwen voor het eerst verkiesbaar voor de Provinciale Staten (31 maart) en de gemeenteraad (20 mei). Bij beide verkiezingen kreeg de Heerlense sociaal-democrate Maria Sara Geijs-Rappange voldoende stemmen voor een zetel. Onenigheid binnen de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP) over de te volgen koers (veranderingen via volksvertegenwoordigingen of via de revolutie) zorgde ervoor dat de minder radicale Geijs-Rappange in 1921 al haar zetels beschikbaar stelde. Bij de verkiezingen van 1923 kwam 63-jarige mejuffrouw Felicita Bex namens de Rooms-Katholieke kieskring in de raad. Zij was in 1927 herkiesbaar, maar kreeg niet voldoende stemmen, zodat het Heerlense gemeentebestuur opnieuw ‘vrouwloos’ was. Dat zou bijna twintig jaar duren.
Een verkiezingsaffiche van de Communistische Partij Nederland van 1946. De communisten verwijzen naar hun rol in het verzet en geven aan ook bij de wederopbouw de Nederlandse zaak te willen dienen. Bron: Het Geheugen van Nederland.
Bij de eerste vrije gemeenteraadsverkiezingen na de Tweede Wereldoorlog in juli 1946 werd er weer een vrouw in de Heerlense gemeenteraad gekozen. De raad was inmiddels uitgebreid van 23 leden in 1919 tot 33 direct na de Tweede Wereldoorlog. Vanwege hun bijdrage aan het verzet tegen de bezetters werd de Communistische Partij Nederland (CPN) overal in het land beloond met zetels in de democratische organen. In Heerlen kregen de communisten 3 van de 33 zetels. Één daarvan was voor 45-jarige moeder Antoinette (Toni) Hardorff-Schieveen. Ook voor de oorlog stond zij al op de kandidatenlijst van de communisten. Hardorff-Schieveen bleef ongeveer 6 jaar raadslid. De eerste raadsperiode na de oorlog duurde slechts drie jaar. In 1949 kwam ze aanvankelijk niet in de raad. Door terugtrekking van het wel verkozen partijlid Nagtegaal werd ze in 1950 echter opnieuw volksvertegenwoordiger. Beide raadsperiodes was zij de enige vrouw in de Heerlense gemeenteraad.
Tijdens de drie volgende raadsperiodes van 1953, 1958 en 1962 waren er respectievelijk 2, 3 en 2 vrouwen in het stadsbestuur. De dames Reuten – van den Heuvel (Katholieke Volkspartij – KVP) en Paulen-Gerritsz (Partij van de Arbeid – PvdA) en tussen 1958-1962 ook mevrouw Beers – van Hamel (KVP).
De Hoensbroekse gemeenteraad bestond vooralsnog alleen uit heren. Dat bleef zo tot bij de gemeenteraadsverkiezingen van 31 mei 1978 mevrouw R. van Leijenhorst – van den Bergh (PvdA?) werd gekozen.
Bron: Limburgs Dagblad, 9 april 1970
Vanaf 1966 tot 1990 was het aantal vrouwen in de gezamenlijke Heerlense en Hoensbroekse gemeenteraden steeds vier op een totaal van 54 zetels tot 1981 (35 en 19) en van 37 na de gemeentelijke herindeling. Bij de verkiezingen van 1970 had Heerlen voor het eerst zelfs een vrouwelijke lijststrekker, An Diederen-van Dijck van de Politieke Partij Radicalen (PPR). Zij deelde deze politieke koppositie met dominee Knot van de PvdA. Hun partijen dongen als Progressief Akkoord (PAK) naar de gunst van de kiezers.
De jaren negentig lieten opnieuw een in absolute aantallen kleine, maar procentueel toch belangrijke stijging zien. In 1990 waren 6 van de 37 raadsleden vrouw. Ze vertegenwoordigden 3 partijen. Vier jaar later waren het er 5 die ook 5 partijen vertegenwoordigden.
Een andere grote doorbraak was die van vrouwen in het College van Burgemeester en Wethouders. In 1990 kreeg Heerlen in een keer maar liefst twee vrouwelijke wethouders, Dorien Visser-Tobi (PvdA) en Els Haenen (CDA). Laatstgenoemde trad echter binnen een half jaar af.
Tot zover de historische gegevens die ik kon achterhalen.
Op basis van de laatste jaren kunnen we concluderen dat vrouwen nog steeds langzaam maar gestaag hun plek in de Heerlense gemeentepolitiek opeisen. Bij de verkiezingen van 2018 haalden 11 vrouwen een zetel voor 6 van de 11 verschillende partijen. Daarbij moet worden gezegd dat de Socialistische Partij (SP) het leeuwendeel voor haar rekening nam met 5 vrouwen op 10 SP-raadsleden. De Partij voor de Dieren kreeg een volledig vrouwelijke fractie (2 zetels).
Kijkend naar de kieslijst voor de verkiezingen van aanstaande woensdag 16 maart 2022 zouden bij dezelfde uitslag als in 2018 opnieuw 11 vrouwen in de raad komen bij dezelfde partijen en in dezelfde verhouding. Er is geen enkele partij die een kieslijst heeft waarbij evenveel mannen als vrouwen staan. Zelfs bij de Jongerenpartij Heerlen zijn ‘slechts’ 9 van de 22 kandidaten vrouw. Uitzondering is de Partij voor de Dieren (PvdD). Daar zijn maar liefst 9 van de 10 kandidaten vrouw. Het laagste percentage vrouwen op de kandidatenlijst hebben de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD, 3 op 19, eerste vrouw op plaats 8) de Partij voor de Vrijheid (PVV, 1 op 9, eerste vrouw op plaats 5).
De Ouderen Partij Heerlen OPH), de PvdD en de Jongerenpartij hebben een vrouwelijke lijsttrekker. Bij SP, OPH, CDA, Partij Hoensbroeks Belang, D’66, PvdD, Stadspartij, GroenLinks en de Jongerenpartij zijn 2 van de eerste vijf kandidaten vrouw. Van de kandidaten van Jezus Leeft en Forum voor Democratie is het geslacht van de kandidaten mij niet bekend.
Mijn moeders geboortedag was overigens ook een belangrijke reden waarom ze haar stem nooit verloren liet gaan. Die dag was zondag 13 maart 1938. De dag van de Anschluss van Oostenrijk bij het Groot Germaanse Rijk van Adolf Hitler en zijn trawanten. Toen ik ouder was plaagde ik haar daarmee. ‘Wie ier geboore woeëd, houwe de Österriecher op ins nieks mee te vertelle’. (Toen u geboren werd hadden de Oostenrijkers op eens niets meer te vertellen). Omdat de gemeenteraadsverkiezingen sinds 1986 altijd in maart zijn, gaf ze wel eens aan dat ze ging stemmen ‘umdat ich get te vertelle wil höbbe en nit noa zoeëne Hitler wil loestere’. (omdat ik wil meebeslissen en niet een man als Hitler wil gehoorzamen)
Met ‘zoeëne Hitler’ zal het in Heerlen wel meevallen, maar beslis mee en doe als mijn moeder: GA STEMMEN!
En wilt u meer vrouwen in de Heerlense politiek dan moet u net als mijn moeder ‘ee vromusj op de liest oeëtzeuke’ en het bolletje bij haar naam rood kleuren.
Succes!
en
Blieëf grave!
Let wel: het gaat in dit stukje alleen over aantallen, kwantiteit dus. Niet over de over de kwaliteit van zowel vrouwelijke als mannelijke raadsleden.
Comments