Het stof daalt

Eindelijk! … en toch …

Eindelijk! Staat er op het spandoek dat in onze vriendenclub tevoorschijn wordt gehaald bij de mijlpalen in onze levens: afstuderen, huwelijk, vader worden, promoveren, een boek voltooien, met pensioen gaan en misschien ook wel à la Monty Python bij overlijden. Het is alweer enige tijd dat we het spandoek hebben uitgevouwen. Toch moet ik er de laatste weken vaker aan denken. De reden daarvor heeft niets met mijn vrienden te maken, maar met de enthousiaste ontvangst van en reacties op de nieuwste serie van het telvisieprogramma Andere Tijden: Het stof daalt. Eindelijk is er een verhaal over het leven in de Mijnstreek ten tijde van de mijnbouw en daarna dat de inwoners van die streek en mensen daarbuiten aanspreekt. Eindelijk!, want het is niet zo dat dit verhaal niet werd verteld. Er is een complete bibliotheek te vullen met publicaties over de Nederlandse steenkolenmijnbouw en het leven in de voormalige Oostelijke en Westelijke Mijnstreek. Eindelijk!, omdat er blijkbaar behoorlijk wat tijd moet verstrijken voordat mensen hun eigen geschiedenis kunnen zien, zeker als het verleden scherpe en moeilijke kanten heeft.

Ik ben blij met de positieve commentaren die ik zie als het om de in beeld gebrachte mijnverleden gaat. Natuurlijk zie ik als historicus dat er concessies aan het eigenlijke verhaal zijn gedaan, dat nuances soms zijn gesneuveld, dat de persoonlijke inkleuring sterk kan zijn en dat een leuk onwaar verhaal soms de voorkeur krijgt boven de saaiere echte gang van zaken. Dat is echter inherent aan televisie en film. Zolang het niet te erg is en er geen complete sprookjes als werkelijkheid worden gepresenteerd, is dat voor mij geen probleem. Sterker nog, die niet of slechts deels ware verhalen zijn ook deel van de geschiedenis en verdienen dus een plek. Wel als het even kan graag met uitleg.

En toch wringt er iets. Het duurde de volle vier afleveringen voordat ik ontdekte wat dat is. Het is leuk en apart om mensen op televisie te zien die je kent en met wie je wel eens hebt samengewerkt of dat nog steeds doet. Ik gun hun de vijf (of soms meer) minuten van roem. Zeker als ze deskundig zijn en goede uitleg geven. Wie wil er nu geen nationaal publiek en impact maken met je vergaarde kennis?

Bij de aftiteling van de laatste aflevering wist ik het. Ik zag de namen voorbijkomen van de mensen en instellingen die werden bedankt voor hun medewerking. Twee namen ontbraken daarbij, voor mij althans. Beide heren waren niet in beeld geweest. Zij die dat wel waren, vertelden vaak zaken die een van hen in de afgelopen 50 jaar onderzocht had, erover had gepubliceerd dan wel publicatie mogelijk had gemaakt. De ander had zich jarenlang ingezet voor het behoud van de spullen die het mijnverleden zicht- en tastbaar maakten. Dat de belangstelling nu toeneemt, dat kleinkinderen hun opa’s naar het mijnverleden vragen en dat er meer antwoorden zijn dan die van opa alleen, komt doordat met name deze twee jarenlang de geschiedenis hebben gedocumenteerd, onder de aandacht gebracht of anderen in staat stelden dat te doen en hebben gepleit voor een volwaardig Nederlands Mijnmuseum. De een deed dit aanvankelijk als stadsarchivaris, later als stadshistoricus en sinds zijn pensionering als vrijwilliger. De ander als voorzitter van de Stichting Carboon. Zij zijn de mannen van het eerste uur, soms op de voorgrond, maar meestal weinig zichtbaar, de bescheiden harde werkers, de vergeten deskundigen. Hun namen: Roelof Braad en Wiel Niks.

Bronnen foto's: RTV Parkstad en Anouk Mommers/De Limburger

Ik begon mijn carrière als lokaal/regionaal historicus in samenwerking met Roelof. Met Volmar Delheij als ‘Dritte im Bunde’ haalden we Waanders naar Oostelijk Zuid-Limburg en maakten de historische tijdschriftenreeks Ach Lieve Tijd. Door zijn doorzettingsvermogen kam er een eerste historisch overzichtswerk over Heerlen. Al die tijd was hij actief voor de historische kring Het Land van Herle en maakte hij vele publicaties mogelijk. Hetzelfde geldt voor de reeks Witste nog Koempel, een nieuwe samenwerking met Uitgeverij Waanders. Ik denk dat de teller inmiddels op 100-plus staat als het gaat om historische werken waarbij Roelof een belangrijke rol heeft gespeeld en de teller loopt nog steeds door.

Wiel leerde ik pas persoonlijk kennen toen hij inzake het opzetten van een volwaardig Nederlands Mijnmuseum als laatste echte koempel in het bestuur de handdoek in de ring had gegooid. De overheid wierp steeds nieuwe bezwaren op en wilde niet met geld over de brug komen. Ondertussen hadden volgens Wiel de ‘witte boorden’ het bestuur gekaapt. Hoe mooi we het huidige nieuwe Mijnmuseum ook vinden, we moeten niet vergeten dat het een armzalig compromis is. Het ligt ver weg van het oude schachtgebouw en van de plek waar de eerste en belangrijkste Heerlense mijn lag. Dit in tegenstelling tot het pand Roozenburg, ofwel het uit 1931 stammende administratiegebouw van de Oranje Nassau-mijnen, dat door Wiel en zijn koempelbestuursleden als ideale plek werd gezien en waarvoor zij gedetailleerde plannen hadden gemaakt. Plannen die achteraf misschien wel beter en goedkoper waren dan de huidige oplossing.

Dat zij geen plaats hebben in de documentaire wringt dus bij mij. Waarom? Van de vele dingen die mijn ouders mij leerden, is er een ‘ere wie ere toekomt’. Het is niet zo dat de mensen die wel in beeld kwamen met andermans veren pronkten. Nee, maar ze staan wel op de schouders van de mensen die voor hen het vlammetje van het mijnverleden 40 tot 50 jaar hebben gekoesterd en brandend hebben gehouden. Roelof Braad en Wiel Niks zijn daarvan de belangrijkste voorbeelden. Wiel heeft wel als koempel zijn zegje gedaan in het boek D’r Letste Koempel, maar dan enkel over zijn werk ondergronds, niet als voorvechter van het behoud van het mijnerfgoed, waar ik het hier over heb.

Hopelijk krijgen Roelof en Wiel de erkenning voor hun inspanningen ons mijnverleden te behouden nog bij leven. In dat geval neem ik het spandoek van mijn vriendenclub mee. Voor nu moeten ze het doen met mijn lofzang in dit stukje.

Marcel J.M. Put