Vorige week zag ik in filmtheater Quatro de film ‘The Whale’. Brendon Fraser, de eens zo gespierde spijker die als ‘George of the Jungle’ aan de lianen slingerde, was nu een zwaarwichtige kolos die vrijwel de hele tijd vanuit een stoel zijn rol speelde. Hij was ‘the Whale’.
Bijna vijftig jaar geleden zag ik in Heerlen een echte walvis, genaamd Jonas. In de eerste twee weken van juli 1975 maakte deze voor de kust van Noorwegen gevangen walvis een tournee door Zuid-Limburg. Doel van de tournee was aandacht te krijgen voor deze met uitsterven bedreigde dieren. Jonas reisde over de hele wereld. Hij was ook al in Azië en het Midden-Oosten geweest.
In Heerlen was Jonas op 1 en 2 juli te zien op het terrein van de voormalige steenfabriek Beckers-Kooten aan de Meezenbroekerweg. Voor respectievelijk 1,50 en 2,50 gulden konden kinderen en volwassenen het 20 meter lange zoogdier bewonderen. Om ontbinding tegen te gaan werd 7000 liter bloed afgetapt en vervangen door formaline. Ook werd met dit doel in het beest een grote diepvriesmachine gebouwd. Mijn herinneringen hieraan aan de ontmoeting met Jonas zijn vaag. Ik weet bijvoorbeeld niet meer met wie ik er geweest ben en dat we moesten betalen. Wel zie ik de geopende vrachtwagen met de walvis, deels opengesneden. Of het stonk? Waarschijnlijk wel, maar dat hebben mijn geheugencellen niet opgeslagen of is niet meer terug te vinden.

Ruim twintig jaar eerder, op 26 en 27 oktober 1952 was er in Heerlen ook al een walvis genaamd Jonas te zien geweest. Deze Deense Jonas was in Kopenhagen een enorm succes geweest. Vermoedelijk zagen enkele ondernemende figuren er brood in om het dier door Europa te laten reizen. De kijk op walvissen was toen nog heel anders dan in de jaren zeventig toen ze met uitsterven werden bedreigd. De Gazet van Limburg heeft het over ‘het monster’ dat op de grootste spoorwegwagon van Europa wordt getransporteerd. Vermoedelijk werd de show rond Jonas dan ook steeds in de buurt van stations opgevoerd.
Twee weken nadat deze Jonas Nederland had verlaten was hij in Parijs te bewonderen. In de Franse en mode-hoofdstad inspireerde Jonas de jongedames uit de modebranche om voor hun jaarlijks Catharinettenfeest een speciale walvishoed te maken. De zakenlieden die met de walvis hun brood verdienen bleken twee Nederlanders, Floris Mesker en Frans Mikkenie. Na Parijs toerden zij met Jonas door Frankrijk. Op 30 maart 1954 werd de walvis met een vrachtschip naar Londen vervoerd om de Engelsen met deze geweldenaar kennis te laten maken.
Twaalf jaar later, in 1964, was deze Jonas opnieuw in Heerlen. Hij had inmiddels heel wat gereisd en was ook in Noord-Afrika te bewonderen. De eigenaren zagen nog steeds brood in het tentoonstellen van dit bijzondere dier, dat overigens naast ‘monster’ nu ook een ‘stijlvol kadaver’ werd genoemd. Jonas was wat afgevallen en de nieuwe autotechniek zorgde ervoor dat hij nu per vrachtwagen werd vervoerd. In Heerlen was hij van 20 tot en met 22 maart te zien op het in aanbouw zijn de tweede deel van de Promenade. ‘Jonas vingste beij der Promenaat’, kopte het Limburgs dagblad. De reus werd begeleid door een heuse Zwitserse professor, Ulrich Schlaepfer. Hij was de zoon van de baas van het evenementenbureau dat voor de eigenaren al meer dan tien jaar de tournee regelde. Na jaren van achter zijn bureau de reis te hebben begeleid, wilde hij er nu eens echt bij zijn.
Weer twaalf jaar later na het bezoek van de Deense Jonas en een jaar na de aanwezigheid van zijn Noorse neef, kreeg Heerlen definitief een Jonas EN een walvis. Aan de Orpheusstraat, achter de stadsschouwburg, werd het beeld van de bekende Nederlandse kunstenaar Nic Jonk onthuld. Later verhuisde het kunstwerk naar de hoek van het Bekkerveld en de Monseigneur Schrijnenstraat. Daar staat het nog steeds voor de onderwijsinstelling De Nieuwe Thermen. Over het hoe en waarom van de aankoop van dit beeld en de plaatsing ervan zal ik een andere keer schrijven.

Marcel J.M. Put


Bronnen:
Gazet van Limburg, 20 oktober 1951, 3e blad, 5
Gazet van Limburg, 23 oktober 1952, 1.
Limburgs Dagblad, 3 augustus 1963, 13.
Limburgs Dagblad, 7 maart 1964, 2.
Limburgs Dagblad, 12 maart 1964, 2.
Limburgs Dagblad, 20 maart 1964, 3.
Limburgs Dagblad, 21 maart 1964, 2.
Limburgs Dagblad, 30 juni 1975, 1.
Limburgs Dagblad, 1 juli 1975, 5.
Limburgs Dagblad, 24 september 1994, 2.