April 1943. De Duitse oorlogsmachine loopt vast. Eind 1942 werd de Wehrmacht al in Noord-Afrika tegengehouden en teruggedrongen. Ze zouden zich uiteindelijk op 13 mei 1943 overgeven. Aan het oostfront bleek Stalingrad een onneembare horde. Begin februari 1943 viel het doek voor de omsingelde generaal Paulus en zijn zesde leger. Vanaf dat moment werden Hitlers legers geleidelijk naar de Heimat teruggedrongen.
De Nederlanders bleken als Germaans ‘broedervolk’ toch veel minder gecharmeerd van het nationaal-socialisme dan de nazi’s hadden verwacht. Toen propaganda alleen niet bleek te werken, volgden steeds strengere maatregelen. Een daarvan werd afgekondigd op 29 april 1943. De ‘ Wehrmachtsbefehlhaber in den Niederlanden’, General der Flieger Fr. Christiansen, maakte via de dagbladen bekend dat alle Nederlandse militairen zich moesten melden om terug te keren in krijgsgevangenschap. Als reden gaf hij aan dat een klein deel van hen ‘onder invloed van onverantwoordelijke ophitsers’ misbruik had gemaakt van de hen door de bezetter zo genereus geschonken vrijheid. Hij bedoelde het verzet dat langzamerhand een probleem voor de Duisters werd. Zij wilden dit op deze manier breken. Daarnaast hadden de Duitsers arbeidskrachten nodig om hun oorlogsindustrie op gang te houden. Door de grote verliezen stuurden ze nu immers hun eigen arbeiders naar het front.
De Nederlandse regering in Londen verbood de militairen zich te melden. Ze moesten onderduiken en als dat niet kon thuisblijven. De Hengelose verzetsman Jan Berend Vlam organiseerde een staking bij Machinefabriek Gebr. Stork & Co. De telefoniste van het bedrijf gaf de melding door. Gaandeweg verspreidde de staking zich zo over heel het land. Ruim een half miljoen mensen legden het werk neer.

In Zuid-Limburg staakten de mijnwerkers. Het begon bij de Staatsmijn Maurits. Een dag later werd op alle mijnen gestaakt. In de ochtenddienst door bijna de helft van het personeel. Niet alleen de ondergronders, maar ook de ondersteunende diensten. Daarnaast staakte ook een groot deel van het overheidspersoneel. Voor de middagdienst kwam op 30 april nog slechts 10% van de mijnwerkers opdagen. Hetzelfde was het geval bij de ochtenddienst van 1 mei. De bezetter was totaal verrast. De ‘Grüne Polizei’ stuurde extra eenheden naar Limburg en trad hard op. Op 2 mei werden 140 mensen gearresteerd, daaronder ook 11 leden van de mijndirecties en de bedrijfsleiding. Nog diezelfde dag fusilleerde de Sicherheitsdienst (SD) zeven willekeurige personen. Onder hen drie mijnwerkers: de 48-jarige elektromonteur Reinier Savelsberg en zijn tien jaar jongere collega, de mijnwerker Meinardus Tempelaars, beiden van de Oranje Nassau III te Heerlerheide, en de 28 jarige Hoensbroekse Servatius Toussaint, leerling aan de Mijnschool, wonend in Amstenrade. Er werden nog enkele leidinggevende werden gearresteerd en daarmee was de staking gebroken. (De directeur van Staatsmijnen Groothoff zat al sinds 1 april gevangen in het ‘Oranjehotel’ te Scheveningen)

Op 2 juli 1946 werden de graven van de zeven geëxecuteerde mannen gevonden in het heidegebied van De Hamert bij Venlo. Drie dagen later werden de drie mijnwerkers onder grote belangstelling herbegraven. Toussaint in Hoensbroek en Savelsberg en Tempelaars op Heerlerheide. Voor beide laatstgenoemden werd op 2 mei 1949 op de begraafplaats van Heerlerheide een monument onthuld. ‘Wij vergeten hun namen niet’, zei burgemeester Van Grunsven in zijn toespraak.
Er is woord gehouden. De namen van Savelsberg en Tempelaars en het hoe en waarom rond hun dood wordt doorgegeven aan de jongere generaties. De basisschool Mijn Spoor (voorheen De Schacht) en het Bernardinuscollege hebben het Mjnwerkersmonument van Heerlerheide geadopteerd. Sinds 1985 leggen de leerlingen van deze scholen (inmiddels aangevuld met leerlingen van de Basisschool De Ganzerik) op de Heerlense bevrijdingsdag, 17 september, een krans bij het monument. Zij staan stil bij het offer dat de mannen, hun nabestaanden en ook anderen tijdens de Tweede Wereldoorlog voor de vrijheid hebben gebracht.

In totaal werden er 80 stakers standrechtelijk geëxecuteerd. Er vielen bijna 95 doden en 400 zwaargewonden bij het onderdrukken van de staking.



Gebruikte bronnen:

https://nl.wikipedia.org/wiki/April-meistakingen
https://www.anderetijden.nl/aflevering/427/Onderduik-op-stand
https://kerkradewiki.nl/kerkrade/mijnwerkersstaking-d17/

Limburgs Dagblad 6 juli 1946
https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=monument+mijnwerkers+Heerlerheide&coll=ddd&sortfield=date&page=3&identifier=ddd:010415755:mpeg21:p002&resultsidentifier=ddd:010415755:mpeg21:a0021&rowid=4

Limburgs Dagblad 3 mei 1949
https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=monument+mijnwerkers+Heerlerheide&coll=ddd&sortfield=date&page=3&identifier=ddd:010416777:mpeg21:a0076&resultsidentifier=ddd:010416777:mpeg21:a0076&rowid=8

Limburgs Dagblad, 20 maart 1982
https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=mijnwerkersstaking+Limburg+1943&coll=ddd&sortfield=date&page=2&identifier=ddd:010570976:mpeg21:a0428&resultsidentifier=ddd:010570976:mpeg21:a0428&rowid=7

https://www.heerlenvertelt.nl/2014/07/de-mijnwerkersstaking-van-1943/

https://www.limburger.nl/cnt/dmf20210503_95175470

Allen geraadpleegd op 25 april 2022