Geschiedenis. Het woord geeft aan dat iets geschied, gebeurd en dus voorbij is. Het is er niet meer. Met een geschiedverhaal zorgen we ervoor dat geschiedenis, de tijd die geschied en voorbij is, toch een beetje blijft. Daarvoor gebruiken we de nagelaten sporen zoals, gebruiksvoorwerpen, bouwsels, afbeeldingen, geschreven en gesproken verhalen. Dit zijn onze (informatie)bronnen. Dat doen we allemaal. Als u over een vakantie vertelt en u laat de foto’s ervan zien. Of als iemand midden in een sterk verhaal een vriend(in) erbij roept om het gebeurde te bevestigen. Of als ik een artikel schrijf en stuk uit de krant of uit het archief gebruik. Historicus of niet, we maken allemaal geschiedverhalen. Over onze persoonlijke levens, de ‘kleine’ geschiedenis, maar ook over de gebeurtenissen om ons heen, de ‘grote’ geschiedenis. En soms van beide tegelijk. Zo maken we het verleden zichtbaar.
Dat is wat we doen op www.ouweleem.nl : de Heerlense geschiedenis zichtbaar maken. Het viel mij echter op dat de afgelopen week onze verhalen voorbeelden waren van het zichtbaar maken van de combinatie van ‘kleine’ en ‘grote’ geschiedenis. Twee min of meer kleinere geschiedenissen als voorbeelden van de ‘grote’ geschiedenis. Bovendien ging het bij beide verhalen om het letterlijk zichtbaar maken ervan.
De onzichtbare ziekte silicose, waarbij de werkgevers, de verzekeringen en ook de overheid hun best deden om niet alleen de ziekte, maar zelfs de zieke koempels ‘onzichtbaar’ te laten zijn. Een min of meer ‘kleine’ geschiedenis, omdat het gaat om het leed van een beperkt groepje mensen. Dit verhaal is daarnaast een voorbeeld van het uitbuiten en negeren van mensen door bedrijven en soms door regeringen. Maar ook van de kracht van een rechtstaat en democratie, zoals de Nederlandse. Je mag protesteren, en soms heb je succes.
Louis van Leeuwen, zijn vrouw Betsie van Leeuwen-Sons en hun dochters Henriëtte en Carolina zijn vier van de ruim zes miljoen mensen die tijdens het nazi-bewind in Duitsland en in Europa werden vermoord. Ze hebben geen graf en vrijwel al hun bezittingen zijn verdwenen. Ze zijn onzichtbaar geworden. Vanwege de gruwelijkheid van het nazi-optreden hoorde je al vrij snel na de oorlog de spreuken: ‘Dit nooit meer’ en ‘Opdat wij niet vergeten’.
Maar hoe houd je de herinnering vast aan iets dat er niet meer is? De levens van deze ruim zes miljoen mensen waren zo goed als weggevaagd. Een enkele foto is meestal alles wat rest. Begin jaren negentig kwam de Berlijnse kunstenaar Gunter Demnig met een geniaal idee: een Stolperstein. Geen steen waar je echt over struikelt, maar die je aandacht vraagt en je aan het denken zet (‘du stolperst mit dem Kopf und dem Herzen – je struikelt met je hoofd en met je hart).
Hitler en zijn trawanten wilden de mensen die ze in de kampen vermoorden van de aardbodem laten verdwijnen, alsof ze nooit hadden bestaan. Door de ‘Stolpersteine’ blijven de levens van de genoemde mensen zichtbaar. Samen met het beschrijven van hun levensverhalen, herdenkingen en een verbod op het ontkennen van de Holocaust (zoals deze ‘industriële’ moordpartij wordt genoemd), zorgen wij er zo voor dat de opzet van het gruwelijke nazi-regime niet is gelukt.
Tot slot: de komende week verlaten we het centrum van Heerlen en gaan we naar het noorden. Waar? Dat kunt u maandag zelf gaan uitzoeken aan de hand van het gegeven detail en de aanwijzingen.
Blieëf grave!
Blijf graven!