Enkele krantenkoppen van De Limburger over straatnaamgeving en vrouwen. Middenonder de aankondiging van het An van Dijckerf in de Stadskrant van Heerlen, februari 2024.
Het is volgens mij geen officieel beleid, maar de gemeente Heerlen doet meer haar best om nieuwe straten namen van vrouwen te geven. Het vernoemen van het voetpad dat, lopend langs het nieuwe gemeentekantoor, de Geleenstraat met het Raadhuisplein en de Dr. Poelsstraat verbindt naar Amaka, een vrouw uit Coriovallum, is weliswaar eerder symbolisch, maar getuigt van deze intentie. Hetzelfde geldt voor de Ada Lovelaceweg bij de Smart Service Campus Brightlands, die vooral van praktisch belang is. Deze weg, waarlangs geen woonhuizen staan, maar waaraan wel een parkeergarage ligt, is met een naam eenvoudiger te vinden, doordat je hem in het GPS-systeem kunt invoeren. Jammer is alleen dat mevrouw Lovelace geen Heerlense is, maar een Britse wiskundige uit de negentiende eeuw.
An van Dijck aan het spreekgestoelte (1990). rechts de foto uit het Limburgs Dagblad van 8 november 1990 gemaakt door Christa Halbesma. Links een bewerking daarvan door Niek. C. Put / ni3kst3r
Gelukkig krijgen we over een tijdje inwoners die hun huis aan het An van Dijckerf hebben. Van Dijck zette zich vanaf 1970 tot aan haar dood in 1992 in om vrouwen in alle geledingen van de samenleving invloed te geven. Zij stond aan de wieg van het Vrouwenhuis in Heerlen en kreeg in 1990 de Heerlense Vrouwenprijs, die bovendien naar haar is vernoemd. An van Dijck zal dan ook niet ontbreken in mijn dit najaar te verschijnen boek Parkstad Prima Donna’s. 100 levensverhalen van bijzondere Parkstadvrouwen en hun rol in de samenleving. Haar uitgebreidere levensverhaal schreef ik al in Mijnstreek 2022, nummer 1 (38-42).
In De Limburger van zaterdag 9 maart 2024 stond een artikel waaruit bleek dat het CDA al langere tijd vraagt om een straat te noemen naar Antje Benser-Offermans. In de Tweede Wereldoorlog was zij vroed- en verzetsvrouw, die onder andere gestrande geallieerde piloten in veiligheid bracht. Mark van Dijk schreef in 2009 al haar beknopte biografie in Vroedvrouwenschool. 100 jaar Moederschapszorg in Limburg (blz. 159-160) en ik deed hetzelfde in het artikel Drie vrouwen in dienst van de ooievaar, verschenen in Mijnstreek2022, nummer 3 (19). Peter Pauwels, raadslid voor het CDA in Heerlen, schreef over haar voor Op de hoogte, het bewonersblad van Parc Imstenmrade. Ik neem daarom aan dat Pauwels ook de indiener van het verzoek voor de straatnaamgeving is.
Het lijkt mij een uitstekend idee. Pauwels motivatie is onder andere dat het in september van dit jaar 80 jaar geleden is dat Heerlen werd bevrijd en er een einde kwam aan de Duitse bezetting. Het is een mooi gebaar om burgers te eren, die toen met gevaar voor eigen leven anderen hebben geholpen. In combinatie met het gemeentelijk voornemen meer straten naar vrouwen te vernoemen, moet Antje Bensen-Offermans zeker een serieuze kandidaat zijn.
Het schijnt dat het Heerlens college iets met straatnamen wil doen om bij het 80-jarige bevrijdingsjubileum stil te staan. Het idee is om straten te vernoemen naar personen die een rol speelden bij de april/mei staking (ook wel melk- of mijnstaking genoemd). Daarbij wordt gedacht aan de twee Heerlense mijnwerkers van de Oranje Nassau-mijn III, die als represailles voor de staking van 1943 door de bezetter werden gefusilleerd: Reinier Savelsberg en Meindert Tempelaars. Aangezien dit mannen zijn, is de gemeente ook op zoek naar vrouwen die bij deze staking een rol speelden. Een is er gevonden, Femy Efftink. Zij is misschien wel de belangrijkste persoon als het om de april/meistaking gaat.
Femy Efftink, te telefoniste van de machinefabriek Stork te Hengelo, die het bericht van de lokale staking op dit bedrijf doorgaf aan het hele land en daarmee de april/mei staking ontketende. (foto: familiearchief over. F. Hoogenboom-Efftink, overgenomen van de website www.oorlogsbronnen.nl
Efftink was vanaf het begin van de oorlog al actief in het verzet in Twente. Als op 29 april 1943 de werknemers van Stork in Hengelo staken (als protest tegen de eis van de bezetter dat alle Nederlandse militairen zich opnieuw in krijgsgevangenschap moeten melden – dit zou een grote klap voor het verzet zijn), zorgt zij als telefoniste van het bedrijf ervoor dat dit nieuws in het hele land bekend wordt. Geen makkelijke opdracht, aangezien zij voor interlokale gesprekken afhankelijk was van de districtstelefonistes die in dienst waren van de Luftwaffe.
Het monument op het kerkhof van Heerlerheide voor de door de bezetter in mei 1943 gefusilleerde mijnwerkers Savelsberg en Tempelaars (foto: Marcel Put)
Alhoewel er blijkbaar verrassend genoeg nog geen straat in Nederland naar Femy is genoemd (in Hengelo geldt voor de straatnamen blijkbaar hetzelfde als voor Heerlen en Parkstad: nauwelijks vrouwen – schande!) en haar die postume eer wel toekomt, is zij echter geen Heerlense. Mede daarom vraag ik Burgemeester ne Wethouders van Heerlen een alternatief te overwegen. De andere reden voor mijn hieronder staand verzoek is dat er voor de heren Savelsberg en Tempelaars al sinds 1949 een monument is, waar het grote offer dat zij en hun families brachten, jaarlijks op 4 mei wordt herdacht.
De kandidaat verzetsvrouwen naar wie in de toekomst misschien wel een Heerlense straat wordt genoemd. Antje Bensen-Offermans en ???
Ik pleit er daarom voor de nieuwe straatnamen niet te koppelen aan de april/mei-staking, maar als gezamenlijk naamthema te kiezen ‘het verzet in de Tweede Wereldoorlog’ en dan alleen naar Heerlense vrouwen op zoek te gaan. De naam van Antje Bensen-Offermans is al gevallen. Ik kan zo nog drie vrouwen noemen die op dit terrein hun sporen hebben verdiend. Ze hebben al een plek in mijn in aantocht zijnde boek Parkstad Prima Donna’s. Aangezien er altijd kapers op de kust zijn noem ik deze namen hier niet. Als de gemeente interesse heeft, ben ik bereid ze eerder te delen. Echter alleen onder embargo (geheimhouding) tot na de dag dat Parkstad Prima Donna’s is gepresenteerd.
Ondertussen kunt u misschien ook nadenken of u vrouwen kent die binnen het thema ‘het verzet in de Tweede Wereldoorlog’ met een straatnaam kunnen worden geëerd. Ik zal dan nader onderzoek naar deze vrouwen te verrichten, zodat we niet alleen een naam, maar ook een verhaal hebben. Een grote kans dat zij dan worden opgenomen in de rangen van de Parkstad Prima Donna’s (waarvan ik er inmiddels al zo’n 400 heb). Mocht er inderdaad in ons land nog geen enkele straat naar Femy Efftink zijn vernoemd, moeten wij dat in Heerlen misschien toch maar doen. Ere wie ere toekomt, dat geldt immers ook voor vrouwen van buiten Heerlen.
Marcel J.M. Put
