Het gebruiken van de geschiedenis. Mijn ‘Ode aan de Willemstraat’
De gemeente Heerlen is 46 monumenten rijker. Hoera! Ja toch? Ze hebben toch oog en aandacht voor de geschiedenis van de stad? Jazeker, maar betekent dat enkel het maken van onderhoudsregels voor doorgaans al goed uitziende gebouwen? Of wordt er ook geïnvesteerd in het oplappen van verwaarloosde vergane, maar historisch waardevolle glorie? Worden ‘historische fouten’ rechtgezet, dan wel verzacht? Wordt er echt werk van gemaakt te onderzoeken hoe de geschiedenis van een stad een inspiratiebron kan zijn voor haar toekomst? Dit laatste hield de gemeente Heerlen, als gaststad van de Dag van de Stad, een evenement van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), de deelnemers immers voor met haar thema ‘Terug naar de Toekomst’.
Ja, er werd die dag over de geschiedenis van Heerlen gepraat en wat daar nog van over was, werd aan een kritisch onderzoek onderworpen. Behalve de conclusie dat we zorgvuldiger met ons cultureel erfgoed moeten omgaan dan we in het verleden hebben gedaan kwam men echter niet. De hoofdspreker, een wereldberoemde en succesvolle steden hervormer, zweeg vooral tijdens zijn wandeling door het Heerlense centrum.
Verleden, heden, toekomst. Hun relatie kan erg ingewikkeld zijn, zoals bijvoorbeeld bij de vormgeving van onze leefomgeving. Nu maken we plannen voor waar we naar toe willen, maar we willen en moeten ook vasthouden aan wat we hebben en waar we geweest zijn, in ieder geval ten dele. En ondertussen verandert er van alles.
Afgelopen donderdag hoopte ik hierover meer te horen als het ging om mijn eigen buurt. Braining the Future presenteerde de resultaten van ‘GMS on Tour’, een veelomvattend buurtonderzoek dat zij uitvoerden in de wijken Grasbroek, Musschemig, Schandelen en Hoppersgraaf. Laatstgenoemde is onze stationsbuurt, de noordzijde van de Willemstraat en omstreken. Het onderzoek was een opdracht van de gemeente Heerlen, de Stadsregio Parkstad Limburg en de woningbouworganisaties Weller, Vincio Wonen en Wonen Zuid.
We werden langs plekken geleid waar dankzij burgerinitiatieven (via de buurtorganisatie GMS) al heel wat was bereikt en we hoorden waar volgens de burgers van GMS de meeste pijn zit. Verwaarloosde panden, onverzorgde braakliggende terreinen en de slechte verbinding met het centrum. Die laatste zagen we vanuit de Kempkensweg. Een kolossale muur, die ondanks de raamopeningen door zijn grootte overkomt als een gesloten front, met twee, deels met trappen opgevulde gaten, die je naar het Maanplein leiden en een, stijle, smalle opgang aan de zijkant: het alom geprezen Maankwartier.
Meer nog dan vroeger, toen de overweg vaak dicht was en er tunnels waren die onveilig voelden, lijkt nu niet alleen de navelstreng waarmee het zuidelijkste stukje van Heerlen-Noord met zijn voedende centrum-moeder was verbonden te zijn doorgeknipt, maar heeft moeder ook een scherm onder haar borsten geplaatst. De baby, Willemstraat e.o., kan zich niet meer voeden en moeder ook niet meer zien.
Waarom gebeurt dit? Volgens haar dokters moet moeder voor zichzelf kiezen. Hun voorgestelde behandeling: winkelclustering. En de baby? Die wordt in een commerciële coma gebracht door bepaalde bedrijven weg te halen. Misschien kan hij ook even aan de beademing. Als hij sterk genoeg is, overleeft hij het wel.
Het idee achter winkelclustering is eenvoudig gesteld dat winkels die dicht bij elkaar zijn elkaar zullen versterken. Het probleem is dat hiervoor nauwelijks wetenschappelijk bewijs is. We weten dat het geldt voor grotere warenhuizen, maar die moeten ook weer niet te dicht bij elkaar liggen, omdat anders de overige winkels veel minder mensen trekken. De ligging van de warenhuizen in de jaren vijftig in het centrum was waarschijnlijk goed. Van noord naar zuid de Kapé, Grand Bazaar, Schunck, V&D, HEMA en Kneepkens en daartussen in allerhande andere zaken. Ook zaken die gevoelig zijn voor zogenaamde impulsaankopen, zoals schoenen- en kledingwinkels lijken voordeel te hebben bij clustering. Voor de overige winkels zijn er geen aanwijzingen dat dit een voordeel is. Voor veel zaken geldt zelfs dat consumenten kiezen voor de dichtstbijzijnde winkel.
Winkelclustering schijnt in Heerlen inmiddels leidend beleid te zijn. Dat betekent dat er voor een gebied als de Willemstraat geen uitzondering kan worden gemaakt. Of de Willemstraat een eigen cluster kan worden of dat de winkelclusters alleen aan de zuidzijde van het Maankwartier mogen liggen, werd niet duidelijk.
Los daarvan komt bij mij de vraag op: wordt Heerlen bestuurd en/of geadviseerd door ‘wappies’? Daarmee bedoel ik dan ‘mensen met hun eigen waarheid, die los staat van wat er aantoonbaar in de wereld gebeurt’. Een soort van geloof, waar geen bewijzen voor zijn. Met het oog op de aanstaande gemeenteraadsverkiezingen is dit niet onbelangrijk. Ook al omdat we door het meedoen van de PVV en FvD er waarschijnlijk en paar populistische paljassen bij krijgen die weer een eigen geloof prediken. Daarom wil ik graag weten wat de verschillende partijen over die winkelclustering weten en hoe ze erover denken.
Voor de ogen en oren van heel Nederland heeft Heerlen tijdens de Dag van de Stad aangegeven haar verleden als inspiratiebron voor de toekomst te willen gebruiken. Ik ben heel benieuwd hoe zij dat gaat doen. Voor de eerste test in mijn eigen leefomgeving is ze in mijn ogen gezakt als ze vasthoudt aan de winkelclustering. De geschiedenis wordt dan misschien wel gebruikt, maar als een kartonnen frontje, een schaamlapje dat over de fallus-foto wordt gelegd, die ons, burgers en ondernemers van GMS eigenlijk wordt gestuurd.
De gemeente Heerlen, uitvinder van het zogenaamde ‘hemelfietsen’, de Winkbülle-variant voor luchtkastelen bouwen, ziet als verbinding met GMS hooguit een (hemel-)fietsbrug over de Kloosterweg-rotonde.
Misschien ben ik te voorbarig, maar ik weet dat dit soort processen moeilijk te stoppen zijn als ze eenmaal in gang zijn gezet. Halverwege stoppen als men de dwaling inziet gebeurt zelden in de politiek. Daarom gebruik ik de geschiedenis nu ook maar eens, om ervoor te voorkomen dat we gaan dwalen en straks (opnieuw) met de gebakken peren zitten.
Toen Joos Philippens n.a.v. zijn boek over het Maankwartier de wens uitsprak dat de Willemstraat e.o. een soort Quartier Latin zou worden, heb ik op de melodie van Rijk de Gooyers liedje over de Parijse Champs Elysee, een tekst over de Willemstraat gemaakt getiteld: Ode aan de Willemstraat. In het dialect. ‘Och Willemsjtroat’
Och Willemsjtroat (melodie: Oh Champs Elysées)
Refrein:
Och Willemsjtroat, och Willemsjtroat
’t is sjun en lielik tegeliek
Ermeudig en toch och wer riek
’t is ing plaatsj woeë ich van hoat, de Willemsjtroat
Coupletten:
Doe ligks allang in ozze sjtad
Ing levensoar, joa zoeë is dat
Groeëte hoeser /sjtonge doa / vanaaf ut begin
D’r Eymael, Hennen / en d’r Franck,/ die wonde doa / hieël erg lank
Mie leef, doe bis al zoeë oad, mieng Willemsjtroat
Doe bis oeëts es d’r Sjram begosz
In e durp / woeë sich jeker kosz
Mit jeschefte, joa ing ganzeboel, en zich / op de koel
Veul luuj / houwe cafe aa hoes, / jeker veulde sich doa thoes
Uever dich hou jeker proat, de Willemsjtroat
Mer toen woeëd ut sjtation gebouwd
En dat hat ut / vuur dich verzauwd
Durch ut sjpoor / bis dich geknakt,/ in twieën gehakt
Inne uuverweeg / woeeëd doa gelag, / wie duck /hub ich doa neet gewach
Vlokend aa d’r sjlaagboom, in de Willemsjtroat
Noee gong ut neeët mie zoeë good
Loogs oeët d’r sjlag / boeeëte dieng sjood
Sarool,/ Kirk-plei /en Promenaat, /woeëd de Heelesje kaat
Doe loogs aa de verkieerde zie, sjiek Heële, nee dat koam neet mie
Doe woasj noe deel van Heerlen-Noord, och Willemsjtroat
En noe is doa ut Moankwarteer
Ing kans of inne neuje beer
Quartier Latin, weet dat ut hei, of is’t hiemel-fietserij
Mer wat d’r ooch / gebuure mag,/ ich bezeuk dich ummer alle daag
Doe bis ing plaatsj woe ich van hoat, och Willemsjtroat