27 januari 2022
Aanwijzing 1: Dit zijn hoogstwaarschijnlijk de meest belopen ‘Stolpersteine’ van Heerlen.
Aanwijzing 2: Vanaf maart is de tweedehandsboekwinkel De Boekensteun in dit pand gevestigd.
Het Wonder van Heerlen
Op 25 februari 1932 berichtte het Limburgs Dagblad dat ‘het centrum der bloeiende Zuid-Limburgsche Mijnstreek (…) wederom een zaak van den eersten rang rijker’ was geworden. Aan de Akerstraat 5, sinds mensenheugnis de werkplaats en winkel van de voormalige smidse, ijzerwaren en kachelverkopers Gebroeders Gerards, zou een dag later ‘Het Wonder van Heerlen’ worden geopend. Het pand was daarvoor zowel van binnen als van buiten verbouwd.
Wat was er te koop? In totaal maar liefst 3000 artikelen. Daaronder eerste klas rijwielen en onderdelen, elektrische zwak- en sterkstroomartikelen, ijzerwaren en gereedschappen voor alle vakken en huisvlijt, radiotoestellen, gloeilampen, staande salonlampen lampenkappen en kronen, spullen om zelf lampenkappen te maken en allerhande artikelen voor gas en elektriciteit. Voorbeelden daarvan waren te zien in de maar liefst zeven etalages in de Akerstraat en Plaarstaat.
‘Het Wonder van Heerlen’ was een filiaal van de Dordtse ondernemers Louis Sons en David Stad. In Dordrecht hadden zij in Voorstraat, tegenover elkaar liggend, respectievelijk een rijwielen- en electronicazaak, ‘de Blauwe Pui’ en een lampenzaak, ‘Het Lampenpaleis’. Waarschijnlijk was het aanstaande huwelijk van zoon Louis Sons jr. en Rebecca Stad de aanzet geweest voor beide vaders om samen in zaken te gaan. Wie er aanvankelijk in het Heerlense filiaal werkte is onbekend, maar in 1933 woonde Abraham Sons, de jongste zoon, enige tijd in Heerlen.
Louis van Leeuwen en zijn vrouw Betsy van Leeuwen-Sons (bron: Wolf, H. de, Leven rondom een synagoge, 187)
De zaken gingen goed want in 1936 bleek dat Sons en Stad (en een inmiddels derde toegetreden firmant Offenbach) ook nog drie andere zaken in de Mijnstreek hadden: Het Lichtwonder (hoek Saroleastraat/Dautzenbergstraat en een zaak in Hoensbroek en Sittard. Het Sittardse filiaal werd vanaf 1938 geleid door Louis van Leeuwen en Betsy Sons, de jongste dochter uit het gezin. In november 1939 kregen ze gezinsuitbreiding, een dochtertje: Henriëtte. In 1942 krijgen ze nog een dochter, Carolina. Van haar geboorte deden ze (om nog onbekende reden) in Den Haag aangifte. Kort daarna meldden de ouders haar aan bij de burgerlijke stand in Heerlen. Waarschijnlijk waren Louis en Betsy filiaalhouders in Heerlen geworden.
De nazi’s maakten snel een einde aan dit jonge gezinsleven. Louis, Betsy, Henriëtte en Carolina gingen op transport naar Sobibor. Daar werden ze op 5 maart 1943 in de gaskamer vermoord. Voor hen was er geen redding, gebeurde er geen wonder. Voor een deel van hun familiegenoten wel. Betsy’s vader, Louis Sons, de eigenaar van Het Wonder, en zijn vrouw overleefden de oorlog. Hetzelfde gold voor de zakenpartner David Stad en zijn echtgenote Marian Cohen. Ook Betsy’s broer Louis en zijn twee dochters, die waren ondergedoken, overleefden. Louis’s vrouw Rebecca werd in Auschwitz vergast.
Het Wonder van Heerlen bleef bestaan. De zaak was na de oorlog nog steeds (opnieuw) in de handen van de families Sons, Stad en Offenbach, aangezien in 1974 een advertentie verscheen van vijf winkels die zich samen ‘de lampeniers van Nederland’ noemden. Daaronder ’Het Wonder van Heerlen’ en ‘De Blauwe Pui’ uit Dordrecht. In 1987 ging ‘Het Wonder’ dan ook ‘De Lampenier’ heten. Toen deze zaak rond 2000 naar de Promenade verhuisde, vestigde Paul Smeets er zijn CD- en platenwinkel. In 2015 zette Smeets er een punt achter en kwam het pand leeg te staan, uitgezonderd de korte periode van ‘Bijsmans Next Door’.
Vanaf maart 2022 is er een nieuwe bewoner: de goede doelen stichting Boekensteun. Voor hoe lang is onbekend. Het pand, net als de aanliggende huizen, is in eigendom van VBC, het vastgoedbedrijf van de familie Jongen. Er zijn forse investeringen nodig om de gebouwen in een goede staat te krijgen.
De Van Leeuwens hadden in 1942 een wonder nodig. Dat kwam jammer genoeg niet. Laten we hopen dat er zich de komende tijd wel een klein wonder in dit deel van de Akerstraat voltrekt.
Naschrift: In 2013/14 heeft Kay Golob, toen leerling van het Bernardinuscollege, zijn profielwerkstuk Geschiedenis over de familie Van Leeuwen-Sons geschreven. Ik had zijn werk graag ingezien, maar kon hem niet bereiken.
Wilt u meer weten over de Stolpersteine in Heerlen, ga dan naar:
https://www.tracesofwar.nl/search.asp?q=stolpersteine+Heerlen
en
https://www.lodewijkfoijer.nl/
of over de joodse geschiedenis in onze stad? Lees dan:
- Rooy-Trienekens, F. van, Joden in Heerlen in de Tweede Wereldoorlog. Omdat wij Joden zijn. (Beek/Ubbergen, 1998)
- Silber, Salomon, Een Joods gezin in onderduik (Kampen 1997)
- Wolf, H. de, Leven rondom een synagoge. Een verhaal over Joden en hun medemensen in Heerlen vóór 1985 met bijzondere aandacht voor de Holocaust (Heerlen 2014)
Het verhaal over de Dordtse families Sons en Stad vindt u hier:
http://stolpersteine-dordrecht.nl/het_voorbije_joodse_dordrecht_de_herontdekte_brief.html
Over Heerlen in de Tweede Wereldoorlog:
- Cammaert, F. en M. Put, Eindelijk een echte burgemeester. Feiten en fabels over Heerlens burgemeester Marcel van Grunsven in de periode 1940-1946 (Roermond 2014)
- Hoogeveen, J., Eveneens voor de goede orde. Heerlen in oorlogstijd 1940-1944 (Heerlen 1984)
Links: De zeven etalages van Het Wonder, vier aan de Akerstraat en drie aan de Plaarstraat. Hieronder: de advertentie die werd geplaatst een dag voor de opening met daarin een klein voorproefje van wat er allemaal te koop was.
