22 maart 2022
Aanwijzing 1: Dit is ‘nieuwe leem’
Aanwijzing 2: Een jaar geleden werd gesuggereerd deze plek naar Serge Heederik te vernoemen.
Vissen is het twaalfde en laatste teken van de dierenriem, verbonden met het gelijknamige sterrenbeeld. De Vissen van het Maankwartier, want daar bevinden ze zich (aan de westkant, onder aan de trap aan het Stationsplein, dar waar de fontein staat), zijn tot nu toe ook een van de laatste aangebrachte sterrenbeelden. Het zullen er uiteindelijk 89 in totaal worden. Officieel zijn er maar 88 sterrenbeelden, maar het Maankwartier zou geen ontwerp van Michel Huisman zijn als hij hieraan niet ook een persoonlijke, enigszins tegendraadse kanttekening bij plaatste: eerherstel voor het sterrenbeeld Lilith, Adams eerste vrouw. Lilith heeft geen sterren. Het is het punt in de baan die de maan om de aarde maakt waarbij de maan het verst weg is. Het wordt ook wel Zwarte Maan genoemd. De reden van deze ‘negatieve’ benaming en het in vergetelheid raken ervan is het patriarchaat, de wereld die door mannen werd gedomineerd. Lilith wordt genoemd in de Hebreeuwse mythologie. God had haar en Adam tegelijk geschapen (dus niet uit Adam’s rib). Lilith was een krachtige en zelfstandige vrouw. Zij weigerde dan ook Adam’s mindere te zijn en verliet het paradijs. Zij was vrij en autonoom. Dat kwam die de verhalen vertelden niet goed uit. Daarom schilderden zij haar af als een onruststoker.
In 2019 waren er al 24 sterrenbeelden in het Maankwartier aanwezig. De overige 65 komen er nog, maar het geld was op (Huisman vraagt alleen vergoeding van de materiaalkosten). Van die 24 noemt Joos Philippens er in zijn boek Maankwartier. Het Wonder van Heerlen er enkele: de Ossenhoeder, Boötes; de Ethiopische koning en koningin, Cepheus en Cassiopeia, de Griekse held (en hun latere schoonzoon) Perseus, de jager Orion en de Griekse halfgod Herakles (Hercules). Waar ze zich bevinden? Ik heb nog geen idee. Ik denk dat Huisman wil dat we goed gaan kijken. Waarschijnlijk komt u er tijdens een rondleiding meer over te weten.
Oh ja, waarom hebben de vissen handen? Bij elk sterrenbeeld hoort een mythologisch verhaal. Bij de Vissen gaat dat over de Griekse goden Aphrodite en Eros (bij de Romeinen Venus en Cupido). Beide ontkwamen aan een monsterlijke orkaan door in vissen te veranderen en zich onder water te verbergen. Om elkaar niet kwijt te raken bonden ze hun staarten aan elkaar. De Vissen van het Maankwartier zijn niet met de staarten aan elkaar gebonden. Wel lijken zij in een soort omhelzing te liggen, hetgeen past bij de liefde die beide goden vertegenwoordigen. Aphrodite betekent bovendien ‘de uit het schuim geborene’. Zij rees op uit de golven van de zee en was de mooiste van alle vrouwen, blank als het schuim, met een stralende lach, beminnelijk en lieftallig. Ze wordt ook Anadyomene genoemd, hetgeen ‘de opduikende’ betekent. En dat doet het Maankwartier. Het duikt op, verrijst uit de donkerte, uit de tunnel die er vroeger was, uit de donkerte waarin Heerlen zich jarenlang bevond. En het bouwwerk is blank, wit als de verlichte maan. Of het ook beminnelijk en lieftallig is, moet nog blijken, maar de tekenen zijn tot nu toe gunstig.
Het 'oude' station. Weinig herinnert nog aan de plek waar dit gebouw ooit stond. Het merendeel van deze versie van het Heerlens station lag onder de grond. Nu ligt de ingang bovenop een gigantische 'bouwberg'.
Dat brengt ons bij de naam: Maankwartier. Sterrenbeelden zien we aan de hemel. Dat is ook waar de maan is. ’s Nachts reflecteert dit hemellichaam het licht van de zon en verlicht zo de aarde. Die functie heeft de door Huisman ontworpen citadel ook: een witte berg die licht geeft aan Heerlen. De stad die jarenlang licht (en warmte) gaf aan het land door zwarte steenkool uit de ondergrond te halen en zwarte steenbergen in het landschap te laten herrijzen, is na het sluiten van de mijnen zelf in een zwart gat gevallen. Huismans grote witte berg moet Heerlen helpen uit die die donkere periode te komen door zoveel mogelijk licht op de stad te richten en haar zo energie te geven. Wit brengen in het zwart van Heerlen, zoals de maan ’s nachts het zonlicht weerkaatst. Maankwartier.
In mei 1996 werd de kunstenaar en filosofiestudent Serge Heederik door een dronken ruziezoeker uit Hoorn doodgestoken in de Heerlense stationstunnel. Dit had overal in Heerlen kunnen gebeuren, maar voor de als onveilig beschouwde stationsomgeving zou het de weg naar verandering openen. Door de tragische en onnodige dood van de jongeman werd er serieus werk gemaakt van het tegengaan van de (drugs)criminaliteit in en om het station. Zou Serge dan niet ook herinnerd moeten worden nu het wegpoetsen van Heerlens schandvlek en het herstel van de Heerlense hoop zijn bekroning had gekregen? Een gedenkteken voor Serge en tegen zinloos geweld. De gemeente was tegen. Zij vond dat zo’n gedenkteken negatieve associaties zou oproepen. Dit past niet bij het Maankwartier, het symbool van de nieuwe Heerlense hoop, het baken van de wederopstanding. Een ‘troostbank’ met een plaquette, was de laatst gedane suggestie. Of die er al is? Ik ga deze week kijken.
Links: de beruchte Heerlense stationstunnel, waar Serge Heederik op 25 mei 1996 het leven liet. Hieronder: waarschijnlijk het bekendste schilderij van de godin van de liefde, de geboorte van Venus door de Italiaanse kunstenaar Sandro Botticelli (omstreeks 1484). Venus was de Romeinse naam voor de Griekse godin Aphrodite, die in het sterrenbeeld Vissen is afgebeeld. Zij werd geboren uit het schuim van de zee, nadat de god Uranus door zijn zoon Kronos wordt gecastreerd en zijn genitaliën in zee terecht komen en het schuim vormen. Vervolgens komt zij aan land (dat is wat eigenijk is afgebeeld) en het land komt tot bloei. Overigens: Botticelli was net als Michel Huisman opgeleid tot goudsmid.
