19 april 2022
Aanwijzing 1: De meest belangrijke Heerlenaar aller tijden?
Aanwijzing 2: Is een andere plek niet beter?
Heerlens grootste zoon
De plaats waar ik naar verwees was de Pancratiuskerk, of het Pancratiusplein. Beiden worden met Pasen druk bezocht. Het laatste zeker als het mooi weer is, zoals afgelopen weekeinde. Het detail is van het Monseigneur Savelbergmonument. Te zien is het bronzen hoofd van misschien wel Heerlense grootste zoon, pastoor Peter Jozef Savelberg. Het monument staat sinds enkele jaren naast de ingang van de Pancratiuskerk. In 1865 werd Savelberg kapelaan in deze kerk. Twee jaar later begon hij met enkele leden van de Franciscaner Derde Orde ofwel tertiarissen (noot 1), een opvang voor wezen en ouden van dagen. Lambert Penders stelde zijn huis beschikbaar.(2) Op 4 oktober 1867 werden de eerste twee mensen opgenomen en verpleegd: en oude man en een 21-jarige jonge vrouw uit Heerlerheide, Maria Josepha Systermans.
Savelberg realiseerde zich al snel dat hij voor het uitvoeren van zijn ’liefdewerk’ mensen nodig had die zich de hele dag aan de zorg konden wijden. Hij begon met goedkeuring van de bisschop een vereniging van religieuzen. Op 21 juni 1872 werden zeven vrouwen als religieuzen ‘ingekleed’. Deze dag wordt gezien als de stichtingsdag van de nieuwe kloosterorde die van de Kleine Zusters van de Heilige Sint Joseph. De eerste die de geloften aflegde was Maria Josepha Systermans. Ze deed dat vanaf haar sterfbed en werd de eerste ‘Kleine Zuster’. Tien jaar later werd de orde door de bisschop officieel als religieuze congregatie erkend.
In 1870 namen Savelberg en zijn mensen intrek in het Claraklooster van de Zusters Franciscanessen van Heythuysen, die verderop in de Gasthuisstraat een nieuw complex hadden laten bouwen. Dit is het huidige Savelberghuis, Gasthuisstraat 2, ingeklemd tussen het winkel- en apartementencomplex van de Passage en het klooster van de Kleine Zusters van de Heilige Joseph.
Links het huis waar Petrus Joseph Savelberg in 1870 en zijn eerste volgelingen hun intrek namen. Savelberg was er al in de kost bij de Zusters Franciscanessen van Heythuisen. Toen deze op 4 mei 1870 hun nieuwe gebouwen verderop in de Gasthuisstraat betrokken, nam Savelberg het huis over.
Toen Savelberg in 1907 overleed bestond zijn congregatie uit 241 leden en 17 stichtingen van zowel zusters als broeders. In Heerlen had de monseigneur op aandringen van de lokale arts dokter Dillen op de Bergweide naast het Aambos een sanatorium voor Kneippkuren laten bouwen, waar zijn zusters de patiëntenzorg op zich namen. Later werd dit gebouw uitgebreid en het nieuwe moederhuis van de congregatie. Ook was Savelberg degene die broeder Aloysius naar Dr. Kneipp in Beieren stuurde om zich verder te bekwamen in de kruidenleer.
De Heerlense huisarts, dokter De Wever, overtuigde monseigneur Savelberg ervan zijn zusters beschikbaar te stellen voor een te bouwen ziekenhuis. Aanvankelijk weigerde de geestelijke, omdat deze ziekenzorg niet binnen de opdracht van zijn orde viel. Het vooruitzicht van een door de mijnen gesticht niet-katholiek ziekenhuis bracht hem echter op andere gedachten en dus kreeg Heerlen in 1904 zijn Sint Joseph ziekenhuis. Op 9 september, aan het eind van de feestweek rond het gouden priesterfeest van Savelberg werd het eerste gebouw van het hospitaal ingezegend. (3)
‘Helpen waar niemand helpt’, dat was het motto van monseigneur Savelberg Dat deden hij en zijn Broeders van Sint Joseph en Kleine Zusters van de Heilige Joseph. Niet alleen in Heerlen, maar ver daar buiten. Op plaatsen waar inderdaad niemand hielp. In 1887 kwam er een stichting in het armoedige Vlaanderen. Ook leverden de Kleine Zusters tot 1952, toen zij onder druk van het communistisch regime het land uit moesten, een bijdrage aan het ontwikkelingswerk in China. Daarna ging men naar Irian Jaya en Kenia. In 1956 was de congregatie op haar hoogtepunt en telde zij 1941 zusters die de kloostergelofte hadden afgelegd en waren toegetreden. (4)
Voor de viering van Savelbergs 50e sterfdag in 1957 wilde men een blijvend eerbetoon maken. Dat werd een standbeeld, het Savelbergmonument. Er werd ongeveer 25.000 gulden ingezameld (anno 2021 ruim 75.000 euro). (5) De Haarlemse beeldhouwer Mari Andriessen kreeg de opdracht. (6) Het duurde nog tot 1964 voordat het beeld er was. Op 4 juli werd het voor het mede door hem mogelijk gemaakte Sint Jozefziekenhuis onthuld door de commissaris van de koningin. Toen het ziekenhuis enkele jaren later werd gesloopt verhuisde het beeld naar de overkant van de straat. Meteen nadat het beeld van ‘d’r Kuëb va Heële’ op 4 september 1971 op het noordelijke kerkplein was onthuld, kwamen er stemmen op die vonden dat het beeld van Savelberg dan zeker bij de kerk moest staan. In 1988 als er over de herinrichting van het Emmaplein wordt gesproken komt de verplaatsing van het monument weer aan de orde. Het duurde tot in de 21e eeuw voordat de gemeente het beeld verplaatste naar de plek waar het nu staat naast de zuidelijke entree van de Pancratiuskerk. Het leek er op dat eerst het beeld van de rijzige, zeer aanwezige rector Poels weg moest, voordat er ruimte was voor het eerbetoon aan de zeer bescheiden monseigneur Peter Joseph Savelberg., misschien wel Heerlens grootste zoon ooit.
Naschrift: op 15 mei aanstaande houdt de dan bijna 150 jarige congregatie van de Kleine Zuster van de Heilige Joseph een open kloosterdag in het Savelbergmuseum van 13.30 tot 16.00. Vanaf 15.30 is er een afsluitende gebedsdienst.
Noten:
1 De de derde orde is een kloosterorde van niet-gewijde gelovigen. Hij is verdeeld in een seculiere (leven in een convent) en een reguliere (leven in-de-wereld) tak. Ook zij leggen zij een gelofte af. Die is echter minder streng dan die van de loosterlingen van de eerste en tweede orde (respectievelijk de mannelijke en vrouwelike kloosterlingen).
2 Locatie nog onbekend.
3 Rousseau, Pierre, Savelberg: priester voor mensen in nood, in: Limburgs Dagblad, 6 februari 1982.
4 Lommers, Cor, Een eeuw Kleine Zusters, in: Limburgs Dagblad, 10 juni 1972.
5 Berekening volgens: https://iisg.amsterdam/nl/onderzoek/projecten/hpw/calculate.php (geraadpleegd op 21 april 2022)
6 Mari Andriessen was toen al bekend van De treurende weduwe (razzia monument in Putten), De Dokwerker (Amsterdam) en Cornelis Lely (Afsluitdijk). Later zou hij onder andere ook nog twee beelden van Wilhelmina maken (Utrecht, Wilhelminapark en Amsterdam, Wilhelmina Gasthuis)
Andere bronnen:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Peter_Joseph_Savelberg
https://savelbergklooster.nl/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Mari_Andriessen
Delpher, kranten. Zoektermen: Savelberg; standbeeld, monument of een combinatie van deze.
allen geraadpleegd op 21 april 2022
Links: portret van Peter Joseph Savelberg. Onder: Linksboven: op 11 februari 1957, de 50e sterfdag van Savelberg, belichtte vicaris-generaal van het bisdom Roermond, monseigneur dr. Feron , in het Heerlense Royal theater 'in een diepzinnige beschouwing de figuur van deze eenvoudige priester die zich een bijzondere "vriend der armen" heeft getoond'. Linksonder: foto van het moment van consecratie tijdens de herdenkingsdienst ter gelegenheid van de 50e sterfdag van monseigneur Savelberg. rechts: de onthulling van het Savelbergmonument aan de Putgraaf op 4 juli 1964 door de Commissaris van de Koningin in Limburg Charles van Rooy.
