Vermoedelijk was het de aanleg van de Oranje Nassaumijn III die ervoor zorgde dat het Heerlense stadsbestuur aandacht ging schenken aan de ontwikkeling van Heerlerheide. Het streven was om er een plein te maken dat zou helpen meer een eenheid te maken van dit op grote afstand van het centrum gelegen deel van de stad. Op 23 januari 1923 berichtte het Limburgs Dagblad dat het Burgemeester en Wethouders was gelukt ‘(…) een voorloopige overeenkomst te treffen met den heer Jos. Leers c.s. betreffende den afstand van grond ten behoeve van den aanleg van zoodanig plein.’


Koninginnefeest

Het aan te leggen plein lag tussen de Geitstraat en de rijksweg Sittard-Heerlen (nu Ganzeweide). Het was 60 meter lang en gemiddeld 40 meter breed. Ook zou de Lokerstraat tot aan de rijksweg worden verlengd. Het middenvak van het marktplein werd met tegels bestraat. De weg kreeg een gewalste steenslagverharding. De totale kosten bedroegen 33.000 gulden. (koopkracht anno 2023: 270.000 euro) Daarnaast werden delen van de Geitstraat en Wannerstraat beter verhard. Hiervoor werd 6.000 gulden uitgetrokken (koopkracht anno 2023: 50.000 euro). De kosten zouden worden verrekend met de opbrengsten van de markt- en kermisgelden en de straatbelasting.
Nog geen maand later schreef de Limburger Koerier dat er ‘Groote bedrijvigheid heerscht (…) tegenover de mijn Oranje Nassau III, voor den aanleg van een marktplein. (…) Velen werkloozen is hierdoor nuttig werk verschaft, maar niet minder een heele aanwinst en verfraaiing van Heerlerheide.’ In de loop van de zomer kwam het werk gereed. Te laat voor de jaarlijkse kermis, maar op tijd voor het verjaardagsfeest van koningin Wilhelmina dat op Heerlerheide op 8 september groots werd gevierd. Er was plaats voor enkele duizenden Heidsjer, waaronder de 1200 kinderen van de vier scholen op Heerlerheide. Zij zongen liederen en liepen vervolgens een rondje door Heerlerheide. Terug op het marktplein werd opnieuw gezongen en gaf de wielerclub ‘Heidebloem’ een demonstratie. Hetzelfde deden de fietsacrobaten ’s avonds, toen muziekvereniging Oranje Nassau en het kerkelijk zangkoor Sint Caecilia de aanwezigen op muziek en zang trakteerden.


De markt, een tegenvaller

Het vaststellen van een markt ging minder eenvoudig. In het centrum had de gemeente al problemen met de instelling van een vrije markt. De middenstanders waren tegen. Zij vreesden oneerlijke concurrentie. Begin mei 1924 besloot de raad te Heerlerheide met in gang van 7 mei elke woensdag een markt mocht worden gehouden voor boter, kaas, eieren, pluimvee, wild, tuin- en landbouwproducten, bloemen, planten en bomen. Verkopers hoefden voorlopig geen marktgeld te betalen. Er kwam op 7 mei veel volk naar het Heerlerheidse marktplein, maar de verkopers lieten het een beetje afweten. Er was geen bloemist en het aanbod van boter en eieren was gering. Het zou tot de jaren vijftig duren voordat de markt in Heerlerheide een succes werd.


Het plein, groot succes

Toch vervulde het plein zijn functie in de Heidsjer gemeenschap. Men had nu een betere plek om de jaarlijkse kermis te houden. De organisatie daarvan lag bij de vereniging `Heerlerheid’s Belang’. Doordat er sinds kort een elektrische tramverbinding tussen Heerlen en Hoensbroek was rekende men op veel bezoekers. ‘Velen, welke dit gedeelte onzer gemeente misschien nog nooit bezocht hebben, kunnen wij aanraden een uitstapje erheen te maken. Zij zullen verwonderd zijn over het uitgebreide stratencomplex daar, het mooie marktterrein enz.’, aldus de Limburger Koerier van 14 juni 1924. Een week later bleek dat de uitnodiging succesvol was geweest. Het jaar daarop verwachtte de organisatie nog meer Heerlenaren.
Na de Tweede Wereldoorlog was het marktplein ook een tijdlang de plek voor de Driekverbranding, waarmee traditioneel een einde kwam aan carnaval. Ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de fanfare Sint Joseph stond er in 1957 een tent voor 1200 personen. Vanaf het begin van de jaren zestig was het marktplein de plek waar de bussen de bejaarden en gepensioneerden ophaalden voor de zomeruitstapjes.


Vrije markt en vatenrollers

Bijna 37 jaar na de opening van de eerste markt werd op 14 april 1961 de Heerlerheidse vrije markt geopend. De gemeente besloot tot het instellen van die markt omdat de gemeenschap van Heerlerheide flink was gegroeid en in de toekomst nog veel groter zou worden. Er waren immers al bouwplannen voor zo’n 1000 woningen op Nieuw Einde.
In 1964 was het Heerlerheidse marktplein de plaats voor een Nederlandse primeur, die voor een kleine en kortstondige hype zou zorgen. Ter gelegenheid van de viering van het 6x11-jarig bestaan van de Heerlerheidse carnavalsvereniging ‘de Bokkeriejesj’ werd er een kampioenschap biervatrollen gehouden. Er waren 38 inschrijvingen, waaronder een vrouw, mejuffrouw Nellie Valize (Falize?, MP). Na de voorrondes, waarin steeds 5 vatenrollers met elkaar streden en de snelste naar de volgende ronde ging, stonden de heren J. Kockelkorn en L. Dohmen in de finale, die door eerstgenoemde met een meter voorsprong werd gewonnen. Hij won een vat bier. Mejuffrouw Valize kreeg van de jury de derde prijs. Wat dit was vermeldde de krant helaas niet. De opbrengst van de wedstrijd ging naar de ouden van dagen van Heerlerheide. Alhoewel het de bedoeling was van dit evenement een traditie te maken, lijkt het al in 1967 voor het laatste te zijn gehouden. In de tussentijd werd het idee in omliggende plaatsen overgenomen, maar ook daar was het geen lang keven beschoren.


Plan Genhey

Heerlerheide had nu wel zijn wekelijkse markt, toch nam de onvrede toe. Met name de ondernemers wilden dat de gemeente meer aandacht aan het noordelijke stadsdeel schonk. In het centrum van de gemeente bruiste het van de activiteit en vernieuwingsdrift met de aanleg van de moderne winkelcentra bij ‘t Loon en de promenade. De Heidsjer winkeliers zagen hun klandizie hierdoor naar het centrum vertrekken.
De klachten leidden in 1970 tot de presentatie van het Plan Genhey. Heerlerheide moest een nieuw hart krijgen. De gemeente wilde bij het marktplein een nieuw winkelcentrum realiseren voor de 25.000 inwoners die Heerlerheide in de toekomst zou krijgen. Het marktplein werd verschoven naar de plek waar het nu ligt, op de kop van de Corneliuslaan, tegenover de kerk. Het duurde tot 1976 voordat het definitieve plan werd vastgesteld en nog drie jaar langer voordat de uitvoering van onderdelen van het plan begon. Oorzaak voor deze grote vertraging waren de bezwaren die door diverse partijen tegen het nieuwe bestemmingsplan waren ingediend.


Honderdjarig hart

Het originele Heerlerheidse marktplein is er anno 2023 dus al een tijd niet meer. Ook de gebouwde omgeving is in de 21e eeuw nog eens drastisch veranderd. Een Heidsjer die sinds pakweg 1990 niet meer op zijn geboortegrond is geweest heeft voor zijn oriëntatie alleen nog houvast aan de Corneliuskerk. In zoverre verschilt Heerlerheide nauwelijks van delen van het centrum van Heerlen. Alles is er voortdurend in beweging en verandert.
Maar gelukkig blijven er ook dingen hetzelfde. Zoals het feit dat Heerlerheide een marktplein heeft en dat dit, zeker op marktdagen, nog steeds het hart van de Heidsjer gemeenschap is. De eerste aanzet daartoe werd vandaag 100 jaar geleden gegeven. Heerlerheide, proficiat met jullie eeuweling!


Bronnen:
Limburgs Dagblad, 23 januari 1923
Limburger Koerier, provinciaal dagblad, 20 februari 1923
Limburgs Dagblad, 12 september 1923
Limburger Koerier, 2 mei 1924
Limburgs Dagblad, 9 mei 1924
Limburger Koerier, provinciaal dagblad, 14 juni 1924
Limburger Koerier, 21 juni 1924
Limburgs Dagblad, 15 februari 1956
Limburgs Dagblad, 19 juli 1957
Limburgs Dagblad, 1 juli 1960
Limburgs Dagblad, 13 april 1961
Limburgs Dagblad, 7 september 1964
Limburgs Dagblad, 13 april 1979
Limburgs Dagblad, 8 december 1979