In 1945 nam de Nederlandse Staat het al in vervallen staat verkerende kasteel Schaesberg in beslag. Het was eigendom van de familie Von Schaesberg die in Duitsland woonde. Door verwaarlozing raakte het ‘boerenslot’ steeds meer in verval. In 1965 werd er brand gesticht in de voorburcht die kort daarop geheel werd gesloopt.

Op 31 maart 1973 meldde het Limburgs dagblad dat de toenmalige minister-president, Joop den Uyl, de ambtswoning van Nederlands politiek leider in het kader van de spreiding van de Rijksdiensten naar de Mijnstreek wilde verplaatsen. Zijn oog was gevallen op het voormalige kasteel Uylenstein, hier bekend als het ‘boerenslot’ of wel kasteel Schaesberg. Deze ruïne, zo schreef de krant, was in vorige eeuwen het bezit van zijn Den Uyls familie geweest. Restauratie zou dankzij de solide fundering slechts 40 miljoen gulden kosten (zo’n 80 miljoen euro anno 2023). Op 1 april om 11. 00 uur zou de minister-president persoonlijk aanwezig zijn om de restauratie in gang te zetten. Naast de genodigden was er ook nog plaats voor enkele honderden belangstellenden. Gezien het beperkte aantal plekken werd hen geadviseerd vroeg aanwezig te zijn en, gezien de toestand van het terrein, stevige schoenen te dragen.
Lag het aan het slechte weer of aan het feit dat 1 april 1973 een zondag was? Had men, sinds Den Uyl de mijnsluitingen had aangekondigd, zo’n grote hekel aan hem gekregen? Of had de krant het er te dik op gelegd? Hoe dan ook: er was nauwelijks belangstelling. Bijna niemand trapte in de grap. De krant sloot het onderwerp wel op een journalistieke manier af om de mislukte aprilgrap met beperkt gezichtsverlies af te sluiten. Een heus bericht met een verklaring. De restaurateurs waren bijgelovig en wilden op 1 april niet werken.

In 1975 moest de ruïne van het kasteel worden verstevigd om geheel instorten te voorkomen. Vervolgens gebeurde er jarenlang gebeurde niets. Bijna veertig jaar na de 1 aprilgrap dacht menigeen aan een herhaling. Maar in 2012 werd toch echt gestart met de herbouw van het kasteel. Doel was het slot en de bijbehorende hoeve op ambachtelijk en wetenschappelijk verantwoorde wijze te herbouwen. Niet alleen het kasteel en de economiegebouwen, maar ook het landschap en de infrastructuur waren onderdeel van het renovatieplan. Het herbouwproject beoogde ook educatieve en cultuurhistorische resultaten. Via ambachtelijke scholing kregen jonge vaklieden de kans kennis en vaardigheden op te doen die bij andere renovaties van pas zou komen. Doordat bezoekers de renovatie zouden kunnen volgen, kon de geschiedenis van het kasteel en zijn bewoners meteen worden duidelijk gemaakt. Kunsthistorisch was de herbouw van het kasteel van waarde omdat het een van de weinige Maaslandse Renaissance bouwwerken van deze aard in Nederland was.

Midden oktober 2023 werd duidelijk dat ondanks hard werken de Stichting Landgoed Slot Schaesberg er niet in is geslaagd met de renovatie en exploitatie van Kasteel Schaesberg zwarte cijfers te schrijven. Nadat de Stichting in 2018 het kasteel van de gemeente Landgraaf overnam werd er met goede moed begonnen. Maar corona en de gevolgen van de oorlog in Oekraïne gooiden roet in het eten. Afgelopen maand droeg de Stichting het ‘boerenslot’ weer over aan de gemeente.
Opnieuw gaat kasteel Schaesberg een tijd van onzekerheid en mogelijk verder verval tegemoet. Zou de familie Von Schaesberg het nog terug willen? Blijkbaar rust er een vloek op of moeten we eerlijk bekennen dat gestolen goed niet gedijt?

Marcel J.M. Put


Gebruikte bronnen:

Limburgs Dagblad, 31 maart 1973, 1 en 29.

https://www.1limburg.nl/nieuws/2308367/slot-schaesberg-weer-terug-in-handen-van-gemeente

https://nl.wikipedia.org/wiki/Kasteel_Schaesberg